CHIẾN LƯỢC HAI ĐẠI DƯƠNG CỦA TRUNG QUỐC ĐẶT ẤN ĐỘ VÀO THẾ KHÓ

C. Raja Mohan 
(China’s Two-Ocean Strategy Puts India in a Pincer - Foreign Policy)
Bình Minh lược dịch
04/1/2022

Hình bên: Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và cựu tổng thống  Maldives, Abdulla Yameen, trong buổi lễ chào đón tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh vào ngày 7 tháng 12 năm 2017. Nguồn: FRED DUFOUR / AFP 

Khi Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị tới Comoros, Maldives và Sri Lanka vào cuối tuần này sau chuyến thăm ngoại giao ở lục địa châu Phi, điều đó sẽ làm nổi bật quyết tâm của Bắc Kinh trong việc giành được một chỗ đứng chiến lược ở các quốc đảo Ấn Độ Dương này. Tại Maldives và Sri Lanka, Wang cũng sẽ tiếp tục thách thức tuyên bố chủ quyền của Ấn Độ đối với các vùng biển Nam Á — sân sau hàng hải của chính Ấn Độ.

Mặc dù xung đột dọc theo biên giới Himalaya đã chi phối những rắc rối ngày càng tăng của Ấn Độ với Trung Quốc trong hai năm qua, nhưng Bắc Kinh vẫn không ngừng gây áp lực lên New Delhi bằng các động thái liên quan đến Maldives và Sri Lanka, bao gồm hỗ trợ đầu tư và an ninh. Bất chấp một số bước thụt lùi gần đây trong quan hệ, Trung Quốc vẫn là một thế lực cần được tính đến ở hai nước cộng hòa hải đảo này, mà Ấn Độ từ lâu đã coi là một phần trong phạm vi ảnh hưởng của mình ở Nam Á.

Nếu về mặt lý thuyết, New Delhi được hưởng lợi từ sự gần gũi về địa lý, thì Bắc Kinh mang lại nhiều nguồn lực hơn - kinh tế và quân sự - vào cuộc chơi và khai thác xu hướng tự nhiên của các quốc gia nhỏ là tìm cách cân bằng một nước láng giềng thống trị. Hơn nữa, sự cận kề của Ấn Độ đi kèm với những vấn đề riêng: Các nước láng giềng ở gần thường có nhiều tranh chấp trong khi một cường quốc ở xa có thể có cái nhìn chiến lược hơn về mối quan hệ. Sự cạnh tranh giữa hai cường quốc châu Á ở Maldives và Sri Lanka cũng trở nên gắn bó chặt chẽ với chính trị trong nước của hai cường quốc sau này, nơi các phe phái chính trị cạnh tranh huy động sự ủng hộ của Ấn Độ hoặc Trung Quốc.

Trung Quốc có thể bác bỏ ý tưởng coi Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương là một chính sách đối ngoại nhân tạo của Hoa Kỳ và duy trì sự tập trung giống như tia laser vào sân trước của họ ở Đông Á, nhưng Bắc Kinh không rời mắt khỏi Ấn Độ Dương. Trong khi căng thẳng ngày càng gia tăng khi Trung Quốc xua quân về phía Đài Loan, Bắc Kinh chưa bao giờ từ bỏ nỗ lực thúc đẩy lợi ích của mình ở Ấn Độ Dương. Mặc dù sự quan tâm của sườn phía Tây đối với Bắc Kinh có thể ít hơn Thái Bình Dương, nhưng không thể phủ nhận rằng Trung Quốc đang theo đuổi chiến lược hai đại dương.

Wang bắt đầu hành trình châu Phi trong tuần này tại Eritrea, vùng ven Biển Đỏ chiến lược và Kenya, nền kinh tế lớn nhất ở Đông Phi và là trung tâm lịch sử của thương mại Ấn Độ Dương. Eritrea gần đây đã tham gia Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường của Trung Quốc và Trung Quốc đã phát triển sự hiện diện kinh tế đáng kể ở Kenya.

 

Tuy nhiên, Bắc Kinh và Nairobi đã bác bỏ thông tin họ đang tìm cách thiết lập một căn cứ hải quân của Trung Quốc ở Kenya sau khi một báo cáo của Bộ Quốc phòng Mỹ về sức mạnh quân sự của Trung Quốc gần đây cho thấy Bắc Kinh có thể đang tìm kiếm căn cứ ở nhiều nước châu Phi khác nhau, bao gồm cả Kenya.

 

Nairobi, theo truyền thống nằm trong khu vực Anh-Mỹ, có quan hệ quân sự lâu đời với cường quốc thuộc địa cũ của mình, Anh, cũng như Hoa Kỳ. Nếu trọng tâm trước đây của Washington và London trong khu vực là chống khủng bố, thì họ đang bắt đầu coi Đông Phi là một phần quan trọng trong việc cạnh tranh với Bắc Kinh ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

 

Khi tầm quan trọng về kinh tế của châu Phi đối với Trung Quốc tăng lên, Bắc Kinh đã để mắt đến các hòn đảo nằm trên các tuyến đường biển và đường liên lạc với châu Phi ở phía tây Ấn Độ Dương: Seychelles, Comoros, Mauritius và Madagascar. Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã tăng cường can dự với các quốc đảo này, bất kỳ quốc đảo nào trong số đó có thể chứng tỏ vai trò quan trọng đối với hạm đội hải quân Ấn Độ Dương của Trung Quốc trong tương lai.

 

Nằm trên đỉnh Kênh Mozambique - một tuyến đường thủy chiến lược ngăn cách lục địa Nam Phi với Madagascar - là Comoros, hiện có thể là mục tiêu cơ hội của Trung Quốc. Mặc dù Bắc Kinh đã hiện diện lâu dài ở Comoros, chuyến thăm của Vương - lần đầu tiên của một ngoại trưởng Trung Quốc - nhằm nâng cao mức độ can dự song phương.

 

That Wang đã chọn đi từ Comoros đến Maldives và Sri Lanka cho thấy quan điểm tích hợp của Bắc Kinh về các đảo quốc ở miền trung và tây Ấn Độ Dương. Ấn Độ cũng bắt đầu coi các đảo ở Ấn Độ Dương là một phần của khu vực lân cận hàng hải mở rộng của mình. Mặc dù Ấn Độ vẫn chưa tạo ra tác động ở Comoros, nhưng nước này đang bị khóa trong một cuộc chiến địa chính trị dữ dội với Trung Quốc ở Maldives và Sri Lanka.

Khi Maldives, một phần trong hệ thống phòng thủ của đế quốc Anh từ cuối thế kỷ 19 đến giữa thế kỷ 20, giành được độc lập vào năm 1965, nước này đã thiết lập quan hệ chặt chẽ với Ấn Độ. Khi Trung Quốc hướng tầm nhìn chiến lược về Ấn Độ Dương vào đầu thế kỷ 21, họ không khó nhận thấy tầm quan trọng của Maldives, quốc gia nằm gần một số tuyến đường biển chính ở trung tâm Ấn Độ Dương. Khi Abdulla Yameen được bầu làm tổng thống Maldives vào năm 2013 và phá vỡ chính sách hữu nghị truyền thống với Ấn Độ, Trung Quốc đã mạnh mẽ vào cuộc.

 

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tìm thấy thời gian để thăm Maldives - cùng với Sri Lanka - vào năm 2014. Bắc Kinh tăng cường dòng khách du lịch đến Maldives, ký một hiệp định thương mại tự do và khởi động các dự án cơ sở hạ tầng lớn. Khi cử tri lật đổ Yameen vào năm 2018, chính phủ mới dưới thời Tổng thống Ibrahim Mohamed Solih đã tìm cách giảm khoản nợ khổng lồ của Maldives đối với Trung Quốc, đưa hiệp định thương mại tự do lên băng giá và quay trở lại chính sách ưu tiên Ấn Độ.

 

Giờ đây, đến lượt New Delhi nhanh chóng di chuyển với sự hỗ trợ tài chính lớn, các dự án cơ sở hạ tầng và các cách khác để củng cố mối quan hệ với Maldives. Nhưng một số đối thủ trong nước của Solih đã phát động chiến dịch “Ấn Độ ra ngoài”, cáo buộc Ấn Độ đồn trú quân nhân, tìm kiếm một căn cứ hải quân ở Maldives và phá hoại chủ quyền của đất nước. Chính phủ Maldives bác bỏ cáo buộc, nhưng không thể phủ nhận áp lực của chính phủ do chiến dịch tạo ra.

 

Tại Maldives, các cuộc chiến phe phái trong giới tinh hoa chính trị nhỏ bé của đất nước đã dẫn đến những xung đột chính trị giữa ủng hộ Trung Quốc và ủng hộ Ấn Độ. Sri Lanka lớn hơn nhiều (dân số khoảng 21,5 triệu người, gần gấp 39 lần Maldives) đã chứng kiến ​​một hành động cân bằng phức tạp và tinh vi hơn giữa New Delhi và Bắc Kinh.

 

Thời điểm quan trọng của Trung Quốc ở Sri Lanka diễn ra vào đầu những năm 2000, khi cuộc nội chiến giữa chính phủ và Những con hổ Tamil vẫn đang hoành hành. Trong những năm 1980, New Delhi ủng hộ Hổ và thúc đẩy một khu định cư giữa người Sinhalese đa số và người Tamil thiểu số. Trong khi Ấn Độ ủng hộ các quyền của người Tamil ở Sri Lanka, thì Bắc Kinh không ngại ném sức nặng của mình ra sau Colombo, cung cấp hỗ trợ chính trị và hỗ trợ quân sự cho cuộc chiến của chính phủ chống lại tổ chức du kích.

 

Chiến lược của New Delhi phải tập trung vào việc phát huy thế mạnh của mình trong khi phủ nhận Bắc Kinh một chỗ đứng chiến lược đầy đe dọa.

 

Sau khi Colombo đánh bại quân nổi dậy vào năm 2009, Trung Quốc đã triển khai các dự án cơ sở hạ tầng lớn ở Sri Lanka, bao gồm các hợp đồng xây dựng Thành phố Cảng Colombo, cảng Hambantota và Sân bay Quốc tế Mattala Rajapaksa - được nhiều người coi là một chiến thắng chiến lược lớn của Trung Quốc. Trong khi New Delhi tiếp tục thúc ép Colombo trao quyền tự trị cho người thiểu số Tamil trong một Sri Lanka thống nhất, Bắc Kinh chỉ tuyên bố “không can thiệp” vào các vấn đề nội bộ của đất nước.

 

Trong khi Colombo theo dõi nhanh các dự án của Trung Quốc, nó khiến hầu hết các khoản đầu tư lớn của Ấn Độ bị đình trệ, tạo ra nhiều bất an ở New Delhi. Nhưng tình thế dường như đang có lợi cho New Delhi khi Colombo nhận ra nguy cơ nghiêng quá xa về phía Trung Quốc. Mối quan tâm của đa số người Sinhalese về chủ quyền, từng nhắm vào Ấn Độ, đang bắt đầu có biểu hiện chống lại Trung Quốc, nước mà sự hiện diện của họ ở nước này đã tăng lên nhanh chóng.

 

Xa lánh phương Tây, nơi đòi hỏi phải chịu trách nhiệm về những tội ác trong cuộc chiến chống lại Hổ Tamil, và với nền kinh tế đang rơi vào khủng hoảng sâu sắc, Sri Lanka đã quay sang Ấn Độ để được hỗ trợ kinh tế đáng kể. New Delhi đang tham gia với một gói viện trợ của riêng mình — bao gồm cơ sở hoán đổi tiền tệ và hạn mức tín dụng cho thực phẩm, dầu và thuốc nhập khẩu — trong khi Colombo đã bắt đầu bật mí cho các dự án đang chờ xử lý từ lâu của Ấn Độ ở Sri Lanka.

 

Sri Lanka đã đề nghị một vị trí cho một bến cảng mới ở Colombo cho các Cảng Adani và Đặc khu Kinh tế của Ấn Độ. Nó cũng được thiết lập để hoàn thành việc hiện đại hóa chung một cơ sở lưu trữ dầu chiến lược ở Trincomalee trên bờ biển phía tây kém phát triển của hòn đảo. Sri Lanka cũng đã trì hoãn sự nhạy cảm của Ấn Độ bằng cách hủy bỏ hợp đồng được trao cho Trung Quốc để phát triển một dự án năng lượng trên ba hòn đảo trong vùng biển ngăn cách Sri Lanka với Ấn Độ.

 

Nếu các cuộc biểu tình phản đối dự án năng lượng của người Tamil ở phía bắc đóng vai trò quan trọng trong việc loại bỏ dự án của Trung Quốc đến gần lãnh thổ Ấn Độ, thì Bắc Kinh hiện đang tiếp cận với giới tinh hoa Tamil mà họ đã bỏ quên từ lâu. Vào giữa tháng 12 năm 2021, Đại sứ Trung Quốc tại Sri Lanka, Qi Zhenhong, đã đến Jaffna ở trung tâm của tỉnh Tamil, miền Bắc chiếm đa số. Bên cạnh việc gặp gỡ với các quan chức khác nhau, Qi đã tự giới thiệu mình tại một ngôi đền Hindu địa phương trong trang phục địa phương và để ngực trần theo phong tục để cúng dường. Theo đánh giá của đại sứ, Trung Quốc rõ ràng sẵn sàng đi ra khỏi vùng an toàn của mình trong cuộc đụng độ địa chính trị với Ấn Độ ở Sri Lanka.

 

Mặc dù vận may của Ấn Độ ở Maldives và Sri Lanka hiện có vẻ tốt hơn, nhưng tình trạng đó không thể được coi là vĩnh viễn. Phụ thuộc rất nhiều vào mức độ hiệu quả của Ấn Độ trong việc nắm bắt các cơ hội hiện đang xuất hiện ở cả hai bang. Chuyến đi của Wang là một lời nhắc nhở rằng Trung Quốc không có ý định từ bỏ và Maldives cũng như Sri Lanka có thể đủ khả năng để thể hiện mình là thù địch với Bắc Kinh hoặc từ chối tất cả các đề xuất của Trung Quốc.

 

Về lâu dài, Ấn Độ không thể mong đợi giữ Trung Quốc - nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và là nhà cung cấp thiết bị quân sự chính - tránh xa các nước láng giềng trên đảo. Chiến lược của New Delhi nhất thiết phải tập trung vào việc phát huy thế mạnh của mình trong khi phủ nhận Bắc Kinh một chỗ đứng chiến lược đầy đe dọa.