Elliot Brennan
Ngọc Nguyễn lược thuật
25-6-2018
Bài viết của chuyên gia Elliot Brennan trên trang The
Interpreter của Viện Lowy (Australia) cảnh báo nguy cơ lớn mà các đập thủy điện
của Trung Quốc có thể gây ra cho các nước hạ lưu sông Mekong.
Hình bên: Một đập thủy điện của Trung Quốc trên sông Mekong
Trong 5 thập kỷ tới, tổng thiệt hại cho các nền kinh tế hạ
lưu sông Mekong sẽ lên tới 7,3 tỷ USD, trong đó Việt Nam và Campuchia sẽ là 2
quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất.
Việc xây dựng, quân sự hóa trái phép của chính quyền Bắc Kinh tại Biển Đông gần
hoàn tất. Với các biện pháp đe dọa và ép buộc, Trung Quốc giờ đây có thể lộng
hành trên một trong những tuyến giao thông đường biển chính của Đông Nam Á. Điều
này khiến cho việc tuân thủ các luật và quy định quốc tế trở thành một trò hề.
Tuy nhiên, Trung Quốc còn đang ngắm một "miếng mồi ngon" khác nữa. Đó
là con sông Mekong, chạy xuyên phần đất liền của Đông Nam Á.
Bắt nguồn từ Trung Quốc (có tên là Lan Thương), chảy qua Myanmar, Thái Lan,
Lào, Việt Nam và Campuchia, Mekong là một tuyến đường thủy quan trọng, cung cấp
nguồn sống thiết yếu cho 60 triệu dân cư sinh sống dọc theo bờ sông.
Nếu kiểm soát của cả Biển Đông và Mekong, thì Trung Quốc sẽ hoàn thành một phần
chiến lược "chia nhỏ và cô lập" khu vực Đông Nam Á.
* Nạn đói còn nguy hiểm nhiều lần hơn chiến tranh
Kiểm soát dòng chảy của sông Mekong với các con đập dọc theo tuyến đường này đồng
nghĩa với việc kiểm soát khả năng tiếp cận với nguồn thực phẩm, và từ đó là
sinh kế của hàng chục triệu người trong các cộng đồng ven sông ở hạ lưu.
Trong số các đập thủy điện trên sông Mekong, phần lớn các đập đang hoạt động đều
nằm trên lãnh thổ Trung Quốc, có tổng công suất lên tới hơn 15.000 Megawatts.
Con số này bao gồm hàng loạt các đập công suất lớn công suất trên 1.000 MW, bao
gồm cả đập Nọa Trát Độ (sản lượng 5.850 MW).
Tổng cộng lại các đập này có thể giữ lại 23 tỷ m3 nước, tương ứng 27% lưu lượng
hàng năm của sông Mekong giữa Trung Quốc và Thái Lan. Các đập khác ở hạ lưu
sông Mekong với sản lượng chỉ hàng chục hoặc hàng trăm MW thực sự chẳng thể so
sánh với các đập của Trung Quốc.
Điểm mấu chốt cần nhớ là: Các đập của Trung Quốc có thể điều chỉnh dòng chảy của
sông Mekong.
Điều này thậm chí còn rõ rệt hơn trong mùa khô khi Cao nguyên Tây Tạng đóng góp
từ 40- 70% lượng nước cho dòng sông. Tầm ảnh hưởng đến nguồn thực phẩm và sinh
kế vô cùng to lớn, nhưng sẽ trở nên nghiêm trọng rất nhiều nếu 11 con đập lớn
đang được đề xuất, trong đó có một nửa liên quan tới Trung Quốc, được thông
qua.
Một báo cáo mới đây của Viện Môi trường và UNESCO cho thấy dòng chảy trầm tích
trên sông Mekong có thể giảm tới 94% nếu các đập trên xây xong. Điều này sẽ tác
động tiêu cực đến sản lượng đánh bắt cá và tình trạng của sông Mekong. Điều này
tất nhiên sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các cộng đồng dân cư ở hạ nguồn sinh sống
ven sông.
Đáng lo ngại hơn, đề xuất [của Trung Quốc] về tăng sản lượng điện và tăng trưởng
kinh tế cho các nền kinh tế của hạ lưu sông Mekong chỉ là những lời nói dối
trá. Nhiều đập hạ lưu sông Mekong được đề xuất ở trên sẽ xuất khẩu điện năng
sang Trung Quốc, và những đập khác sẽ gây ra các tác động tiêu cực trực tiếp đến
nền kinh tế.
Giới phân tích dự đoán trong 5 thập niên tới, tổng thiệt hại cho các nền kinh tế
hạ lưu sông Mekong sẽ lên tới 7,3 tỷ USD, trong đó Việt Nam và Campuchia sẽ là
2 quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Đó là chưa kể vô vàn các thiệt hại về mặt
xã hội chưa thể thống kê được.
* Vũ khí mới của Trung Quốc- Đập nước
Trong một chuyến đi gần đây tới Lào, tôi chia sẻ những lo ngại về các đập Trung
Quốc đang được sử dụng làm đòn bẩy chiến lược, tạo ra các thác nước tràn từ thượng
nguồn đổ về không báo trước không chỉ ảnh hưởng đến cộng đồng dân cư mà còn cả
sự an toàn của các đập hạ lưu.
Trong trường hợp này, các đập ở hạ lưu cần phải xả nước ngay lập tức qua đập
tràn. Hậu quả ít nghiêm trọng nhất là các nước chỉ mất đi sản lượng điện cần
thiết, giảm nguồn cung điện. Nếu tệ hơn, nó có thể gây ra những trận lũ quét tồi
tệ ở hạ lưu và đe dọa an toàn cho hệ thống đập ở hạ lưu.
Nhiều đập trên các nhánh của sông Mekong hiện không được thông báo về việc xả
nước trên thượng nguồn sông Mekong, khiến cho nhà quản lý ở thế bị động và buộc
phải xả nước gây lũ lụt ở hạ du khi bất ngờ nhận thêm nước..
Một trong những nhà vận hành của một con đập liên doanh ở Lào đã chia sẻ rằng họ
hầu như không bao giờ nhận được thông báo trước khi Trung Quốc muốn xả nước từ
trên thượng nguồn.
Các đập không có nước, hoặc không có đủ nước trong hồ chứa, cũng khiến cho các
nền kinh tế gián đoạn vì chúng không thể cung cấp đủ sản lượng điện như dự kiến.
Ngoài việc các công ty Trung Quốc kiểm soát dòng chảy của sông Mekong ở thượng
nguồn, sản lượng điện còn phụ thuộc hoàn toàn vào lượng nước ít ỏi vào mỗi mùa
khô hàng năm.
Hiện tượng mặn hóa của sông Mekong ở cửa sông tại Việt Nam là một ví dụ; xói
mòn đất qua hệ thống sông là một ví dụ khác. Đây là một vấn đề lớn đối với những
người dân phụ thuộc vào dòng sông (đồng bằng sông Cửu Long ở Việt Nam sản xuất
40 % sản lượng gạo của cả nước và cung cấp phần lớn phù sa cho lưu vực).
* Dự án Thiên hà- Nguy cơ mới
Trung Quốc còn nắm giữ một vũ khí nữa: Dự án Thiên Hà. Dự án này giúp gieo mây
tạo mưa nhân tạo nhằm tăng lượng mưa trên cao nguyên Tây Tạng (nơi khởi nguồn
các dòng sông xuyên biên giới chính, bao gồm Mekong, Brahmaputra, Indus và
Salween) lên tới 10 tỷ mét khối. Lượng nước này chiếm 7% lượng mưa tiêu thụ hiện
tại của Trung Quốc.
Nước có thể được điều chỉnh bởi hệ thống đập của Trung Quốc hoặc phân phối vào
các hệ thống kênh mương phục vụ nhu cầu nội địa. Nhưng theo lời ông Janos
Pasztor của Hội đồng Carnegie, việc gieo mưa nhân tạo khiến cho "mưa rơi ở
một số điểm và một số nơi khác không hề có mưa".
Kiểm soát thời tiết và đảm bảo lượng mưa ở Trung Quốc là bước tiếp theo để kiểm
soát lượng nước đến các con sông của các nước láng giềng. Trong thực tế, điều này
là đáng lo ngại vì Trung Quốc đang sở hữu một kỉ lục quản lý tài nguyên thiên
nhiên tồi tệ: khoảng 70% các con sông và hồ ở Trung Quốc bị ô nhiễm.
Hơn nữa, khả năng kiểm soát lượng mưa có thể tạo ra nhiều vấn đề hơn nữa. Vào
những thời điểm tốt đẹp, nó khuyến khích các quốc gia xây dựng các đập điện,
còn nếu tình hình xấu đi, điều này có nghĩa là hạn hán ở hạ nguồn và sự hình
thành một vũ khí nước hủy diệt.
* Nỗ lực nạo vét luồng lạch trá hình
Đập nước và lượng mưa chỉ là một phần trong kế hoạch của Trung Quốc. Trái ngược
với việc bồi đắp trái phép ở Biển Đông, trên sông Mekong, Trung Quốc đã bắt tay
vào cái gọi là "Dự án cải tạo luồng lạch". Dự án này bao gồm việc nổ
mìn các đảo nhỏ, ghềnh và đá ở sông Mekong để tạo ra một tuyến đường thủy xuyên
qua trung tâm lục địa Đông Nam Á đến Lào.
Dự án này không chỉ tạo ra thêm một kênh xuất khẩu hàng hóa nhanh chóng trên
sông từ Trung Quốc tới các nước Đông Nam Á mà còn gây những thiệt hại về môi
trường và xã hội nặng nề cho các nước quốc gia này.
Nhìn thấy điều này nên chính phủ Thái Lan vẫn chưa đồng ý triển khai dự án của
Trung Quốc trên đoạn sông Mekong qua lãnh thổ mình.
Với chính sách đối ngoại hiếu chiến của Bắc Kinh như hiện tại, trong trường hợp
xảy ra chiến tranh, tuyến đường thủy này sẽ trở thành cơn ác mộng kinh hoàng.
* Lựa chọn nào cho các quốc gia Đông Nam Á?
Không ngạc nhiên gì khi các quốc gia Đông Nam Á và các bên liên quan khác từ
lâu đã cố gắng thúc đẩy Trung Quốc ngồi vào bàn đàm phán để thiết lập nên những
quy tắc hợp tác phù hợp.
Nhưng để đạt được mục tiêu đó, các quốc gia Đông Nam Á, những nước nắm phần
thua thiệt trong cuộc chơi này, cần đạt được sự đồng thuận lớn hơn. Các đối tác
châu Âu ở các đập trên sông Mekong nên tìm hiểu các dự án năng lượng thay thế
cho thủy điện. Những nước khác như Úc, cần phải tránh xa thái độ dĩ hòa vi quý
với Trung Quốc.
Sự kiểm soát ngày càng tăng của Trung Quốc đối với sông Mekong đang là một nhân
tố quan trọng gây bất ổn trong khu vực. Các quốc gia Đông Nam Á có hai lựa chọn:
đoàn kết để tạo ra sức mạnh tập thể đấu tranh với Trung Quốc hoặc ngồi yên hứng
chịu các tổn thất từ quốc gia láng giềng này.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét