14-10-2017
Hình bên: Tượng đồng cao 22 mét của Kim Il Song (Kim Nhật Thành) ở
Pyongyang (Bình Nhưỡng) – Bắc Hành. Ảnh: Alamy Stock.
Thomas Carlyle từng viết,
như một loại cảm tính chung, “lịch sử thế giới chẳng qua chỉ là các bản hồi ký
của những con người vĩ đại”.
Quỳnh Vi lược dịch từ The
dangers of political sainthood của tác giả Harry Blain, nghiên cứu
sinh Khoa học Chính trị tại Đại học New York City.
Đúng thế, thần thánh hóa một ông Churchill hay một ông
Reagan sẽ thường trỗi dậy từ lòng hoài niệm về một thời quá khứ mộc mạc xa xôi.
Đó là thời mà trẻ con không biết cãi lại bố mẹ, và con người hình như là còn biết
phân biệt giữa Thiện và Ác.
Nhưng nỗi ám ảnh phải tìm kiếm và tạo dựng nên các vị “thần
tiên” trong chính trị vốn không phân biệt ranh giới giữa các hệ phái tư tưởng.
Mà thật ra, mỗi một chúng ta đều đóng một vai trò quan trọng trong việc định
hình các câu chuyện tưởng tượng của lịch sử thế giới cận đại.
Nỗi ám ảnh này được thể hiện qua kiểu tư duy vẩn vơ, đại loại
như: Nếu Lincoln không bị ám sát chết năm 1865 thì mọi việc sẽ trở nên như thế
nào? Nếu Thomas Paine đã chẳng
gặp Benjamin Franklin và ở lại Anh Quốc thay vì dọn đến Philadelphia thì
sao? Nếu Bernie Sanders là ứng cử viên của đảng Dân chủ năm 206 thì điều gì sẽ
xảy ra? v.v. và v.v.
Quan trọng hơn, những mẫu chuyện cá nhân thường kể cho chúng
ta nhiều điều về lịch sử hơn là các nghiên cứu vĩ đại mang đầy tính học thuật.
Chẳng có mấy quyển sách có thể làm sáng tỏ những vết thương
và các mâu thuẫn của xã hội Hoa Kỳ sắc bén cho bằng Hồi
ký của Malcom X. Chúng ta sẽ không thể nào hiểu hết được chính sách Kinh tế
Mới của Tổng thống Franklin Roosevelt nếu không đọc về nhà hoạt động – sau trở
thành Bộ trưởng Bộ Lao động – Frances
Perkins. Và chỉ có cuộc đời của
Dolores Huerta mới đủ sức để miêu tả đầy đủ và dữ dội cuộc đấu tranh khắp cả nước
Hoa Kỳ của cộng đồng người Mỹ gốc La tinh.
Di sản của những cá nhân luôn được tôn thờ trong tháp ngà
nên khó mà bị lãng quên. Khi còn sống, họ đạt được vị trí vững vàng bởi những
vinh danh thành tựu trọn đời, các giải thưởng cao quý như giải Nobel. Lúc chết
đi, họ được suy tôn bằng tượng đài, thi ca, âm nhạc, và các bộ hồi ký.
Nhưng khuynh hướng này thì có sai không, vì sao?
Câu trả lời ngắn gọn là có, và có lẽ là đối với những người
của phe cánh tả, thì có hai lý do.
Trước hết, khi một phong trào chính trị bị cá nhân hóa,
thì vai trò của hành động tập thể sẽ bị bỏ qua.
Tinh giản công cuộc đấu tranh cho dân quyền trở thành
cuộc cách mạng cá nhân của Martin Luther King hay Rosa Parks – tuy nhìn nhận
đúng đắn lòng quả cảm và trí tuệ tột bực của những vị này – sẽ khiến xã hội
quên đi hàng nghìn nhà hoạt động đã đấu tranh dai dẳng mỗi ngày, trong suốt thời
kỳ mà các đạo luật kỳ thị Jim Crow thống trị nước Mỹ.
Tương tự như thế, Noam Chomsky và Howard Zinn có lẽ là những
nhân tố quan trọng để thấu hiểu phong trào phản đối Cuộc chiến Việt Nam.
Nhưng chúng ta sẽ không có được bức tranh toàn cảnh nếu bỏ qua những thảo luận
về hàng nghìn chiến sĩ của câu chuyện “Quiet Mutiny”
đã chống đối lại việc bắt lính ra sao.
Chính cái giây phút mà chúng ta nâng cao các vị anh thư, anh
hùng của một phong trào, thì đó cũng là lúc mà chúng ta mất đi phương hướng của
hành động tập thể. Mà chỉ những hành động tập thể mới có thể nắn hình các thay
đổi xã hội một cách triệt để.
Thứ hai, nếu chúng ta muốn tìm kiếm một vị trí đúng đắn
cho những câu chuyện cá nhân trong tư duy chính trị của mình, thì chúng ta cần
nhìn những thần tượng – đặc biệt là những kẻ có ảnh hưởng quyền lực – qua lăng
kính phản biện. Đó là vì chính trị vốn vô cùng phức tạp, và thành công trong
chính trị thông thường đòi hỏi một sự kết hợp không dễ chịu giữa nguyên tắc và
mưu mô.
Lãnh đạo bất kỳ phong trào chính trị nào cũng là một công việc
vô cùng khó khăn. Nếu mục tiêu là giải phóng dân tộc, một người sẽ có trách nhiệm
đoàn kết hàng triệu con người với những mục đích rất thực tế mà cũng rất khác
biệt nhau. Nếu đó là một cuộc cách mạng xã hội, thì người lãnh đạo phải tìm
cách lật đổ cả một hệ thống giai cấp hiện hành.
Tất cả những bước tiến của các công cuộc đấu tranh đòi hỏi một
phạm vi rất rộng lớn cho các kỹ năng chính trị – và không phải chỉ bao gồm những
đức tính “cao quý”. Nguyên tắc vững vàng, lòng can đảm, cùng kỹ năng hùng biện
không phải lúc nào cũng giúp cho một lãnh đạo tiến được xa, nếu họ không chịu
thỏa hiệp một ít, giả dối một chút, và đôi khi là thẳng thừng lừa đảo người
khác.
Thế nhưng, cứ mỗi khi một nhà lãnh đạo tươi mới xuất hiện và
truyền cho chúng ta cảm hứng, là chúng ta lập tức quên bén đi bài học này.
Bà Aung San Suu Kyi của Burma là một ví dụ tốt.
Chỉ như mới là hôm qua, hình ảnh của bà đã ngập tràn trên
các áo phông có hàng chữ “Tự do”, là chủ nhân của giải thưởng cao quý, và được
cả phổ quang chính trị Tây phương tôn vinh. Thế mà giờ đây, trên tít đầu của
các trang xã luận nơi nơi là những tiêu đề về bà theo kiểu “Khôi
nguyên nhục nhã” và là kẻ “đồng
lõa của các tội ác chống lại nhân loại”.
Việc bà Suu Kyi từ chối lên án các cuộc tàn
sát đẫm máu những ngôi làng của người Rohingya của quân đội Burma cộng
với việc các tổ chức quốc tế bôi
đen hình ảnh của bà bằng các chứng cứ về những hành vi tàn bạo của
quân đội – đã chính thức hủy diệt toàn bộ hình ảnh thần thánh của bà ta trên
toàn thế giới.
Bà Aung San Suu Kyi có lẽ là một ví dụ cực đoan, nhưng nó lại
có tính minh họa vô cùng tốt.
Là một người tin vào chủ nghĩa dân tộc như người cha anh hùng của
mình, Suu Kyi trở thành biểu tượng trang nghiêm cho lực lượng đối lập chống lại
chế độ độc tài quân đội. Trong 15 năm bị quản chế,
bà là một “tù nhân lương tâm” mẫu mực. Sau khi được trả tự do, bà được thăng
ngay lên làm lãnh đạo không chính thức của lực lượng dân sự ở Burma,
nhưng lập tức phải đối mặt với câu hỏi ngày một cấp bách tại đây: làm sao xây dựng
một dân tộc đoàn kết?
Anh bạn Thomas Abbasi của tôi đã viết về bà Suu Kyi như thế
này trên Facebook: “Bà ấy có vẻ đã tính toán rất kỹ rồi mới quyết định rằng
‘quăng bỏ’ người Rohinya là xứng đáng, để tiếp tục được quân đội, tăng lữ, và cả
đám đông cuồng nhiệt ủng hộ. Chúng ta cảm thấy thất vọng và đau khổ là bởi vì
chúng ta đã đặt quá nhiều hy vọng vào một mình bà ta, nhưng lại thiếu hiểu biết
đầy đủ về tình hình phức tạp của đất nước Burma”.
Khi luôn phải đối mặt với căn tính phản bội và thói vô sỉ –
là hai yếu tố định nghĩa cho “chính trị” ở mỗi quốc gia – thì rất tự nhiên,
chúng ta thường tìm kiếm những người như Aung San Suu Kyi. Những người mà
hình như là đã vượt lên trên tất cả các điều tầm thường của con người.
Và rồi điều này đã khiến cho chúng ta quên đi việc phải tự nạp
cho bản thân vài liều thuốc hoài nghi mỗi ngày. Từ đó, chúng ta phớt lờ các khiếm
khuyết, bao biện cho những hành vi thể hiện quyền lực, và lý giải cho những
chiêu trò dơ bẩn.
Rồi khi nhìn vào những nhân vật lịch sử mà bản thân yêu mến,
thì bản năng phản biện của chúng ta lại càng suy giảm. Hãy thử nghĩ lại
xem, chúng ta có thường xuyên sử dụng thuyết “con người của thời đại” để bao biện
cho họ hay không?
Những người ủng hộ tiếp tục vinh danh các tượng đồng của phe
Liên minh miền Nam trong cuộc Nội chiến Hoa Kỳ đã dùng lập luận này để biện hộ
cho tướng Robert E. Lee. Ừ, thì ông ấy đã từng dùng
roi mà quất vào nô lệ rồi đổ nước muối và vết thương của họ. Nhưng vào
thời ấy thì ai mà không hành xử như thế – còn giờ đây chúng tôi chỉ muốn tôn
vinh việc ông ta “đã đầu
hàng như một quý ông” khi nội chiến sắp kết thúc mà thôi.
Những nỗ lực che dấu những điều xấu xí về các nhân vật lịch
sử không phải là lỗi lầm chỉ có phe truyền thông bảo thủ như National
Review thường phạm. Trong một vài khía cạnh, thì phe cấp tiến cánh tả lại
phạm phải lỗi này còn thường xuyên hơn.
Trên hết, họ thường lẫn trốn sự thật về phong trào cấp tiến
của thế kỷ 20 tại Mỹ. Chính cái phong trào ấy đã luôn thỏa hiệp với những kẻ cuồng
chủ nghĩa da trắng thượng đẳng. Và ngay cả những người lãnh đạo phong trào cũng
luôn dỗ dành các phe nhóm kỳ thị chủng tộc vào bậc nhất trong đảng Dân chủ.
C. Vann Woodwar đã chỉ ra điều này trong cuốn Sự nghiệp
kỳ quái của Jim Crow (The Strange
Career of Jim Crow) của mình. Chủ nghĩa cấp tiến hiện đại (modern
progressive) dựa trên đa nguyên kinh tế và chống lại quyền lực của giới tài phiệt
– vốn chưa bao giờ xảy ra mâu thuẫn với các đạo luật kỳ thị người da màu Jim
Crow.
Mà nói đúng ra, những người tôn sùng chính sách Kinh tế Mới
của Tổng thống Roosevelt vốn là những kẻ tuyệt đối tin vào chế độ phân biệt chủng
tộc. Trong số đó có Thống đốc Alabama George
Wallace – người đã từng rất nổi bật trong kỳ bầu cử sơ bộ của đảng Dân
chủ năm 1972. Một thập niên trước đó, Wallace đã sẵn sàng đọc bài diễn văn nhậm
chức thống đốc được chắp bút bởi một thành viên của tổ chức phân biệt chủng tộc
khét tiếng, Ku Klux Klan.
Những kẻ như Wallace trong thời gian gần đây đang bị xóa khỏi
ký ức tập thể của những người Mỹ cấp tiến. Nhưng Tổng thống Franklin Roosevelt
thì vẫn có một vị trí trang trọng trong “ngôi đền các vị thần”, cao hơn tất cả
những thánh thần chính trị khác.
Mark Lilla từng kết
luận rằng, bài diễn văn năm 1941 – “Bốn thể loại Tự do” – của
Roosevelt đã khắc họa đậm nét và nhắc nhở mọi người về “những nền tảng của chủ
nghĩa tự do hiện đại Mỹ”. Thomas Frank thì phê
phán nghiêm khắc đảng Dân chủ ngày nay đã lìa xa những di sản mà
Roosevelt để lại, và đó cũng là quan điểm của
Bernie Sanders.
Nhưng đây cũng chính là cùng một ông tổng thống Roosevelt,
người đã tống hơn
120.000 người Mỹ gốc Nhật vào các trại tập trung, từ
chối ủng hộ các đạo luật nghiêm trị tội treo cổ người da đen bất hợp
pháp “lynching” vì e ngại sẽ bị mất phiếu cử tri đoàn. Cũng chính là cùng một vị
tổng thống đã dành tặng lời khen – thậm chí là còn ít
ỏi hơn cả Adolf Hitler – cho vận động viên người Mỹ gốc Phi châu Jesse
Owens khi ông này dành được bốn huy chương vàng ở Thế vận hội Olympics Berlin
năm 1936.
Tất cả những chương trình xã hội của chính sách Kinh tế Mới
của Roosevelt đã được đo
ni đóng giày cho nền chính trị ngập ngụa trong tinh thần kỳ thị
chủng tộc của phe đảng Dân chủ miền Nam Hoa Kỳ.
“Những kẻ phân biệt chủng tộc sẵn sàng ủng hộ Cơ quan liên
bang TVA – Tennessee Valley Authority – nhưng với điều kiện chỉ có các cộng đồng
người Mỹ da trắng là nhận được nguồn điện giá rẻ từ TVA. Tương tự, người Mỹ gốc
Phi bị gạt ra khỏi các chính sách lương tối thiểu và phúc lợi dành cho những
người lao động ở nông thôn và người giúp việc.”
Cái giá của sự thật
Sự thật rất quý báu vì nó giúp chúng ta học được nhiều bài học
phức tạp hơn từ quá khứ. Một bản đánh giá toàn vẹn về Roosevelt sẽ nói lên được
những mối nguy hại khi chỉ cổ xúy công bằng xã hội mà chậm trễ thúc đẩy công bằng
chủng tộc.
Một sự hiểu biết sâu sắc hơn về Lincoln sẽ không chỉ bóc trần
được hình ảnh của một con người, không phải là hiện thân của Thượng đế, và là một
kẻ “Giải phóng vĩ đại” chuyên tâm – mà chính là quá trình làm điều này sẽ mang
lại cho nhận thức đang dần thay đổi của chúng ta một bài
học vô giá.
Nếu mục đích của chúng ta là học hỏi từ những con người mà bằng
một cách nào đó, đã vượt lên trước thời đại của họ, thì chúng ta càng nên đối xử
với họ như những con người bình thường.
Nếu họ là những kẻ mang trên mình quyền lực chính trị, thì nếu
giả định là họ đã làm ra những hành vi vô đạo đức ở tại một thời điểm nào đó –
thì chúng ta cần phán xét là
họ có tội cho đến khi họ chứng minh rằng bản thân vô tội. Lòng hoài nghi là
cần thiết, và nó hoàn toàn khác với thói đa nghi. Bởi vì chỉ có lòng hoài nghi
mới có thể giúp chúng ta thật sự trân trọng những nhà lãnh đạo chính trị vĩ đại
– bằng việc biến họ trở lại thành những con người.
Không cần biết một cá nhân đã đạt được những thành tựu to lớn
đến mức nào đi nữa, thì họ vẫn có những khiếm khuyết nhất định. Những thành tựu
vĩ đại nhất trong lịch sử không đến từ bất kỳ một người nào, mà đến từ sức mạnh
của tập thể – những phong trào công đoàn, nữ quyền, phản chiến, đòi quyền bầu cử.
Cho dù vô cùng tri ân những cá nhân lãnh đạo đã hướng dẫn và
trợ giúp người dân trong các cuộc đấu tranh lịch sử, chúng ta không thể để vinh
quang hào nhoáng của họ làm lu mờ đi hàng triệu con người khác – những người đã
hy sinh mỗi ngày, chiến đấu trong muôn vàn cuộc đối đầu để đạt được rất nhiều
thắng lợi.
Tôi nghĩ không có ai có thể nói lên hết ý này hay và sâu sắc
cho bằng người đã từng đại diện đảng Xã hội Chủ nghĩa Mỹ đi tranh cử tổng thống
năm lần, nhà hoạt động công đoàn Eugene Debs:
“Tôi không muốn bạn đi theo tôi hay đi theo bất kỳ ai khác.
Nếu bạn đang tìm kiếm một ông Thánh Moses dẫn dắt bạn rời khỏi vùng đất tư bản
hoang dã này, thì bạn hãy cứ ở yên đấy.
Tôi sẽ không dẫn bạn tiến vào Miền đất hứa ngay cả khi tôi
có thể làm điều ấy, vì nếu tôi đưa bạn vào – thì một ngày nào đó – một kẻ khác
cũng có thể dắt bạn ra khỏi đó”.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét