15-06-2016
“Cuộc sống bắt đầu khi nỗi sợ kết thúc – Life begins where
fear ends” (Osho).
Gần đây, ngày càng có nhiều dấu hiệu bất thường về tâm trạng
của cộng đồng dân tộc. Nó giống như những dấu hiệu của một cơn bão tố hay sóng
thần.
Nếu đúng vậy, thì đây là một vấn đề lớn chứ không nhỏ. Phủ
nhận hay bưng bít thông tin về một cơn bão tố hay sóng thần là dại dột như tự
sát tập thể. Không phải chỉ các chính khách hay thương gia mà cả các nhà tâm lý
xã hội học cũng cần quan tâm, vì hệ quả khôn lường của nó.
Hãy thử điểm lại vài dấu hiệu điển hình gần đây.
Từ đám cháy Bình Dương và Vũng Áng
Chắc nhiều người chưa quên việc Trung Quốc đem giàn khoan
khổng lồ HD981 vào hải phận Việt Nam tại Biển Đông (5/2014) đã tạo ra phản ứng
dây chuyền, làm toàn dân phẫn nộ.
Sự kiện đó không chỉ là bước ngoặt mới trong quan hệ Việt-Trung
mà còn thúc đẩy xu hướng “thoát Trung” trong tâm thức người Việt.
Tuy kinh nghiệm lịch sử đã chứng minh, thân Tàu quá hay chống
Tàu quá đều nguy hiểm, nhưng xu hướng cực đoan khó tránh khỏi. Chỉ cần một số kẻ
xấu giấu mặt xúi dục là có thể biến cả khu công nghiệp Bình Dương hay Vũng Áng
thành biển lửa chống Tàu (và Đài Loan).
Nhiều nhà máy, cơ
sở sản xuất của các công ty Đài Loan, Trung Quốc
tại Bình Dương đã bị đốt phá
trong đợt bạo loạn hồi 5/2014. Ảnh: AFP
Tại sao lại như vậy?
Có nhiều nguyên nhân, nhưng nói một cách dễ hiểu, tâm trạng
dân chúng như đám cỏ khô.
Đối với hàng vạn công nhân làm việc trong các doanh nghiệp
nước ngoài thì chống Tàu đồng nghĩa với chống giới chủ, vì họ bị bóc lột và đối
xử bất công nhưng không được bênh vực.
Tâm trạng đó của dân chúng không phải chỉ có ở Việt Nam mà
có ở khắp nơi. Nhưng đám cỏ khô ở Việt Nam dễ cháy hơn vì vai trò công đoàn mờ
nhạt. Vì vậy, khi tham gia TPP chính phủ Việt Nam phải chấp nhận vai trò công
đoàn độc lập như một cơ chế mới.
Đến biểu tình “cá cần biển sạch, dân cần minh bạch”
Có thể nói sự kiện lớn thứ hai sau vụ dàn khoan HD981 là sự
kiện cá chết hàng loạt tại bờ biển mấy tỉnh miền Trung, không chỉ đánh dấu một
thảm họa môi trường mà còn là một bước ngoặt mới về tâm thức chống Tàu (hay
Formosa) và bất bình với cách ứng xử loanh quanh khó hiểu của chính quyền.
Tuy phản ứng lần này của dân chúng ôn hòa hơn nhưng lại bị
đàn áp bạo lực hơn. Đây là một chuyển biến đáng lưu ý trong diễn biến chính trị
tại Việt Nam, cần được nghiên cứu và lý giải nghiêm túc.
Thái độ phản ứng của dân chúng đối với thảm họa môi trường
làm cá chết gắn liền với thái độ độc đoán của chính quyền đối với quyền ứng cử
và bầu cử của người dân. Hai vấn đề tưởng khác nhau, nhưng có cùng một mẫu số
chung.
Nguồn ảnh: Tin mừng
cho người nghèo
Thực ra, thái độ phản ứng của dân chúng hiện nay là muốn
tham gia (xây dựng) chứ không muốn chống đối (phá hoại).
Họ bất bình chẳng qua vì cuộc sống và môi trường sống bị đe
dọa, trong khi chính quyền đáp ứng quá chậm và quá ít (too little too late), thậm
chí bị nghi ngờ là bao che cho nghi phạm (Formosa).
Tuy xu hướng giảm cực đoan trong phản ứng của dân chúng là một
dấu hiệu đáng mừng (như đang trưởng thành), nhưng xu hướng gia tăng bạo lực đàn
áp của chính quyền là một dấu hiệu đáng lo (như đổ thêm dầu vào lửa).
Hành động bưng bít thông tin, trì hoãn kết luận, tăng cường
đàn áp bằng bạo lực, từ chối quốc tế (Mỹ) giúp đỡ, làm cho chính quyền ngày
càng bị cô lập và mất lòng dân. Nếu không kịp thời tháo gỡ tình trạng bế tắc đó
(như “standoff”) thì một cơn bão tố hay sóng thần có thể ập tới.
Hiện tượng Tạ Bích Loan và Tôn Nữ Thị Ninh
Tại sao MC Tạ Bích Loan lại bị “ném đá”?
Đây không chỉ đơn giản là “tại nạn nghề nghiệp” vì người làm
chương trình chủ quan không chuẩn bị kỹ hay kinh nghiệm truyền thông còn non
kém, mà chủ yếu là do thái độ (vô ý hay chủ ý) như châm lửa vào một đám cỏ khô
chứa chất tâm trạng bức xúc như bột lưu huỳnh.
Format chương trình “60 phút mở” không tồi (bắt chước “60
Minutes” của CBS News), nhưng thái độ của MC Tạ Bích Loan và người phụ họa đã
biến nó thành một chương trình “60 phút đóng” (như “đấu tố” MC Phan Anh) làm
công chúng bất bình. Với tâm trạng bức xúc, công chúng sẵn sàng “ném đá” bất cứ
ai hoặc cái gì làm cho họ cảm thấy bị coi thường hay xúc phạm, như một dám cỏ
khô dễ cháy.
Tiếp theo Tạ Bích Loan là Tôn Nữ Thị Ninh.
Cả hai đều là “người của công chúng” (celebrity) nên khi làm
công chúng thất vọng, họ càng dễ bị “ném đá”.
Có lẽ vấn đề của hai vị này không phải là trình độ mà là
thái độ: Không nên coi thường công chúng!
Chương trình ’60
phút mở: Động cơ đằng sau mỗi chia sẻ trên mạng xã hội là gì?” của VTV và MC Tạ
Bích Loan đã gây phản ứng dữ dội trên mạng xã hội. Nguồn: other
Cần lưu ý dư luận phản ứng hai bài của bà Ninh không phải là
công chúng bình dân, mà hầu hết là trí thức (cả hai phía). Thái độ phản ứng của
họ khác với phản ứng của dân chúng đã từng đốt các doanh nghiệp Trung Quốc (hay
Đài Loan) tại Bình Dương và Vũng Áng trước đây. Với tâm trạng đầy bức xúc, người
ta có thể biến “Tôn Nữ” thành “Thị Ninh” (như một “coup de grace”)…
Và những chuyện lạ khác…
Không biết do bức xúc hay vì lý do gì khác mà nhân “ngày báo
chí cách mạng Việt Nam”, tổng biên tập báo Petro Times đã đăng một bài với cái
tít gây sốc, “Nghề
phóng viên là phải như con chó ấy” (Nguyễn Như Phong, Petro Times,
10/6/2016).
Ông Phong kết luận, “chó muốn giỏi thì cũng phải nuôi dạy và
phóng viên muốn giỏi thì ngoài năng khiếu trời cho, cũng phải được dạy dỗ, rèn
luyện tử tế. Và chó khôn nhờ chủ, muốn có phóng viên giỏi cũng phải nhờ chủ”.
Không biết đọc xong bài này có bao nhiêu phóng viên muốn trả
thẻ nhà báo?
Trong chương trình truyền hình trực tiếp của VTV2 (tối
11/6/2016) về lễ trao giải cuộc thi “những tấm gương bình dị mà cao quý” của
báo Quân đội Nhân dân, người ta thấy xuất hiện trên nền phông sân khấu bức
tranh cổ động “học tập trước tác Mao Trạch Đông”. Tuy chưa biết sự cố này là do
vô ý hay cố ý, nhưng nó lập tức lan truyền trên mạng và gây phản ứng mạnh, do
tâm trạng bức xúc của công chúng, như đám cỏ khô dễ bắt lửa.
Cùng ngày 11/6/2016, báo chí “lề phải” và “lề trái” đồng loạt
đưa tin “TBT Nguyễn Phú Trọng đã giao Ủy ban Kiểm tra TƯ chủ trì, phối hợp với
Ban Nội chính TƯ, Ban Tổ chức TƯ, Bộ Công an, Ban Cán sự Đảng bộ Công thương, bộ
Tài chính, Kiểm toán Nhà nước, Ban Thi đua Khen thưởng TƯ, tỉnh ủy Hậu Giang và
Tập đoàn Dầu khí VN khẩn trương kiểm tra, xem xét, kết luận những nội dung mà
báo chí đã nêu đối với ông Trịnh Xuân Thanh, Phó chủ tịch Hậu Giang”…
Những nội dung TBT yêu cầu kiểm tra không chỉ là việc ông
Thanh đi xe Lexus cá nhân biển trắng đổi thành biển xanh mà còn là quá trình bổ
nhiệm ông Thanh. Sau Đại hội Đảng, phải chăng đây là phát súng khởi đầu cho chiến
dịch “đả hổ diệt ruồi” kiểu Việt Nam, mà điểm dừng hay hệ quả của nó chưa biết
trước sẽ ra sao?
Hệ quả không định trước
Một điều nữa cần lưu ý là các cuộc biểu tình tại Hà Nội và
Sài Gòn gần đây cho thấy tầng lớp trung lưu và trí thức (gồm cả quan chức)
không còn ngồi yên hay đứng ngoài cuộc mà đã bắt đầu tham gia và xuống đường.
Có lẽ vấn đề bảo vệ môi trường và quyền bầu cử – ứng cử của
công dân đã dẫn đến phân hóa xã hội sâu sắc, bao gồm cả các tầng lớp trên.
Không thể dễ dàng chụp mũ nói rằng họ bị thế lực thù địch nào đó xúi dục. Đàn
áp bằng bạo lực là một sai lầm lớn, có thể dẫn đến một bước ngoặt mới (game
changer).
Công chúng nghèo (công nhân và nông dân) có thể không biết
hoặc ít sự lựa chọn, nên dễ chấp nhận và cam chịu số phận.
Nhưng tầng lớp trung lưu và trí thức thì khác. Nếu quá bất
bình và bất an, họ có thể bỏ ra nước ngoài, đem theo tài sản. Con cái họ du học
có thể không về nước.
Ảnh: Getty
Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan có lần thốt lên, “lấy ai xây
dựng đất nước đây?” Nhưng chính con cháu hầu hết các quan chức lãnh đạo các cấp
đều ở nước ngoài (nhưng không phải Trung Quốc). Mặc dù họ có thể thân Tàu hay
“chống Mỹ”, nhưng chẳng quan chức nào cho gia đình sang Trung Quốc cư trú, mà
chỉ đi Mỹ, Canada, Australia hoặc Tây Âu…
Thực tế phong trào di cư như “bỏ phiếu bằng chân” (và bằng
tiền) đã và đang âm thầm diễn ra.
Theo thống kê, dòng người và dòng tiền từ Việt Nam (cũng như
Trung Quốc) đang ra đi ồ ạt.
64% người giàu Trung Quốc (có trên 1,6 triệu USD) đã hoặc định
di cư ra nước ngoài. Trong 10 năm qua, 14.000 tỷ USD đã chạy khỏi Trung Quốc
(riêng năm 2015 là 1.000 tỷ USD).
Còn Việt Nam thì sao?
Năm 2015, riêng loại visa EB-5 (dành cho các doanh nhân muốn
đầu tư và định cư ở Mỹ) đã tăng vọt lên 17.662 suất (so với 6.418 suất năm
2014). Người ta nói đồng tiền không những “biết nói” (money talks) mà còn “biết
đi” (it walks). Theo tiến sỹ Vũ Quang Việt, trong 6 năm (2008-2013) 33 tỷ USD
đã chạy khỏi Việt Nam bất hợp pháp.
Hai năm qua xu hướng này càng tăng nhanh, như một nghịch lý
đầy bi kịch của đất nước này.
Trong bối cảnh ngân sách quốc gia đang bị thâm hụt và khủng
hoảng thiếu do bội chi ngân sách và nợ công quá nhiều, trong khi nguồn vay ODA
cạn kiệt, thì xu hướng này có thể là một thảm họa.
Nhưng không ai ngăn cản được người dân ra đi khi thực thẩm
và nước uống không an toàn, khi không khí bị ô nhiễm, khi các dòng sông và nước
biển bị nhiễm độc làm tôm cá chết, và các quyền cơ bản của người dân trong hiến
pháp bị tước đoạt.
‘Đổi mới thể chế hay là chết’
Ảnh: Getty
Bối cảnh trong nước và quốc tế đang thay đổi, với tam giác Mỹ-Trung-Việt
đang chuyển động, từ khi Việt Nam quyết định gia nhập TPP sau Đại hội Đảng XII,
nhất là sau chuyến thăm Mỹ của TBT Nguyễn Phú Trọng (7/2015) và chuyến thăm
Việt Nam của TT Barack Obama (5/2016) với triển vọng đối tác chiến lược
Việt-Mỹ.
Vấn đề đặt ra hiện nay là muốn hay không Việt Nam buộc phải
đổi mới thể chế và tăng cường hợp tác với Mỹ, vì sự sống còn của nền kinh tế
(nguy cơ vỡ nợ) cũng như an ninh quốc gia (nguy cơ mất hết chủ quyền biển đảo).
Trong khi đó kinh tế Trung Quốc đang khủng hoảng và suy tàn,
có thể suy sụp nhanh hơn dự kiến.
Một dấu hiệu mới là tỷ phú George Soros đang “tái xuất giang
hồ” sau khi dự đoán Trung Quốc sẽ “hạ cánh cứng” (hard landing).
Thực ra Mỹ không sợ Trung Quốc quá mạnh, mà lại sợ Trung Quốc
khủng hoảng và sụp đổ, vì họ được lợi lộc nhiều hơn là thiệt hại khi kinh tế
Trung Quốc phát triển. Trung Quốc khủng hoảng sẽ đe dọa kinh tế Mỹ cũng như
kinh tế toàn cầu, với “cái bẫy phụ thuộc lẫn nhau” (economic co-dependency
trap).
Trong bối cảnh đó, Việt Nam làm gì và đi về đâu, hay cứ đứng
ngẩn ngơ tại ngã ba đường?
Nguồn: BBC
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét