TAY PHẢI BỎ QUA TAY TRÁI

Nguyễn Vạn Phú

25-01-2013

Từ những thông tin rải rác ở các báo, có thể hình dung quy trình giải quyết nợ xấu đang được bàn luận sẽ như thế này. Các ngân hàng thương mại hiện đang ôm một đống nợ xấu. Nay Ngân hàng Nhà nước thành lập một công ty mua bán nợ xấu, tạm gọi là VAMC. Ngân hàng chuyển giao cục nợ xấu theo giá trị sổ sách cho VAMC. VAMC thanh toán bằng một loại trái phiếu đặc biệt. Ngân hàng đem trái phiếu này ra NHNN chiết khấu lấy tiền về kinh doanh tiếp. Vậy là khơi thông được một hòn đá tảng là gánh nặng nợ xấu cho hệ thống ngân hàng?

Sự đời không đơn giản như vậy. Chúng ta sẽ lần lượt xem những thành tố trong quy trình này có tác dụng thật sự hay không trong thực tế.

Mua nợ xấu theo giá nào? Nợ xấu của ngân hàng có đủ loại, khả năng thu hồi khác nhau, thời hạn khác nhau, giá trị thế chấp, khả năng thanh lý vật thế chấp cũng khác nhau. Vì sao VAMC lại mua nợ xấu từ ngân hàng thành một cục, cứ theo giá trị sổ sách? Bình thường công ty mua bán nợ sẽ điều đình với ngân hàng, chẳng hạn, nợ quá xấu sẽ mua bằng 10%-20% giá trị, nợ xấu vừa vừa hai bên thương lượng mua bằng 40%-50% giá trị. Khâu định giá như thế là rất quan trọng đối với sự thành công hay thất bại của VAMC trong tương lai.

Vì sao VAMC trả bằng trái phiếu? Nếu VAMC trả tiền mua nợ xấu theo giá sổ sách bằng trái phiếu bình thường thì hóa ra nợ xấu ngân hàng bây giờ chuyển thành nợ xấu cho VAMC. Vì thế, theo các báo, trái phiếu VAMC sẽ rất đặc biệt, lãi suất cực thấp, có thể bằng không, kỳ hạn 5 năm nhưng sau 5 năm thì giá trị coi như không còn gì vì tự động mất hết giá trị. Mục đích của việc sinh ra một loại trái phiếu kỳ lạ như thế ắt là để cục nợ xấu vẫn là trách nhiệm của ngân hàng.

Trước mắt, sau khi chuyển nợ cho VAMC, sổ sách của ngân hàng sẽ sạch sẽ hơn, ngân hàng có thể từ từ giải quyết nợ xấu trong vòng 5 năm, mỗi năm một ít.

Nhưng cũng từ đó, có thể thấy ngay đề án xử lý nợ xấu thực chất là trì hoãn mọi chuyện thêm 5 năm nữa với hy vọng tình hình kinh tế khá lên, con nợ trả được nợ, còn nếu không lúc đó sẽ có đề án khác chăng? Đây chẳng qua là cách kéo giãn thời gian các ngân hàng phải ghi nhận thua lỗ do nợ xấu.

NHNN chiết khấu trái phiếu VAMC như thế nào? Khi ngân hàng đem trái phiếu VAMC lên NHNN để chiết khấu, có lẽ tỷ lệ nhận được sẽ chỉ còn dưới 50% hay thấp hơn. Tỷ lệ này phản ánh khả năng thu hồi nợ sau này. Nhưng dù tỷ lệ có thấp thì rõ ràng NHNN cũng sẽ phải bỏ ra một khoản tiền không nhỏ. Số tiền này ảnh hưởng như thế nào đến cung tiền hằng năm, chưa thấy phân tích. Bởi VAMC cùng các ngân hàng xử lý nợ xấu nên về nguyên tắc, xử lý được bao nhiêu, VAMC hưởng một phần hoa hồng, phần còn lại chuyển trả cho trái phiếu đặc biệt kia (tức trả cho khoản vay chiết khấu) theo dạng trích lập mỗi năm chừng 20% giá trị. Lãi suất trên khoản tiền này là lãi suất chiết khấu nên ắt sẽ thấp – vì sao ngân hàng được ưu đãi này trong khi nợ xấu là trách nhiệm của họ. Quan trọng hơn, nếu ngân hàng không xử lý được nợ xấu, thì khoản vay chiết khấu tại NHNN sẽ được trả như thế nào? Đây là một rủi ro khá lớn sẽ hiển hiện trong 5 năm nữa.

Vì sao nói tay này bỏ sang tay kia? Đánh giá đề án xử lý nợ xấu, các chuyên gia tài chính – ngân hàng nhận định đây chỉ là những thủ thuật kế toán để tạm thời đưa nợ xấu ra khỏi bảng cân đối kế toán của các ngân hàng. Thực chất NHNN vẫn phải rót tiền cho các ngân hàng mà các ngân hàng không phải trả giá gì nhiều. Lẽ ra, theo các chuyên gia này, NHNN rót tiền và yêu cầu chủ sở hữu các ngân hàng phải giảm tỷ lệ sở hữu tương ứng, số cổ phần này chuyển giao cho NHNN sở hữu. Chủ các ngân hàng từng cho vay bất chấp rủi ro thì nay phải gánh phần trách nhiệm chính, dù có thể phải chịu mất hết vốn.

TS Lê Hồng Giang, giám đốc quản lý một danh mục đầu tư ở Úc, nhận xét:

 “Một loại trái phiếu không trả lãi lẫn gốc thì trên thực tế chỉ là một "thư giới thiệu" của VAMC cho ngân hàng cầm đến NHNN vay nợ. Ngân hàng chấp nhận chuyển tất cả nợ xấu sang VAMC để có được những bức thư giới thiệu này với hi vọng có tiền chiết khấu từ NHNN trong 5 năm thì họ có thể sẽ làm ăn có lãi và trả được khoản nợ cho NHNN, khoản nợ này thực ra là nợ không thế chấp. Nếu ngân hàng vẫn tiếp tục khó khăn và không trả được nợ coi như NHNN sẽ mất khoản cho vay đó”.

Giảng viên Đỗ Thiên Anh Tuấn của chương trình giảng dạy Fulbright đưa ra gợi ý:

“Mấu chốt ở đây là, thay vì giá trị đáo hạn trái phiếu bằng 0 thì giá trị này cần phải dựa vào giá trị và xác suất thu hồi nợ. Tức nói chung cần phải định giá nợ theo tiêu chuẩn thị trường. Khi giá trị trái phiếu đáo hạn được xác định dựa trên cơ sở như vậy thì các ngân hàng sẽ dễ cân nhắc nắm giữ trái phiếu và chấp nhận trích lập dự phòng rủi ro, trong khi đó, NHNN cũng không phải chịu thiệt hại, mà bản thân VAMC cũng có động cơ xử lý nợ để hoàn trả nợ trái phiếu”.

Giải quyết nợ xấu trước hết là trách nhiệm của các ngân hàng đã từng phóng tay cho vay những khoản nay trở thành nợ xấu, trừ phi đó là những khoản vay chỉ định. Họ phải đóng vai chủ động hơn nữa trong một đề án xử lý nợ xấu hiệu quả, chứ không phải chỉ kêu gọi, “trăm sự nhờ ngân hàng”.

Nguyễn Vạn Phú