MIANMA THỜI MỞ CỬA

TTXVN (Angiê 11/6)

Tài liệu Tham khảo 

Mảnh đất màu mỡ cho các mối quan hệ kinh doanh

Các nhà ngoại giao, gián điệp, doanh nhân… người ta đang giành giật nhau Mianma. Những kẻ phiêu lưu kiểu mới rình rập cơ hội làm ăn mới giữa chính quyền quân sự cải tổ và hy vọng dân chủ. Đó là nhận xét của nhà phân tích Sébastien Le Belzic trên tạp chí “Statafrik”.

Có một việc không thay đổi ở Mianma: đó là từng đoàn tu sĩ đầu cạo nhẵn, mặc áo cà sa đứng xin ăn ở góc mọi con đường. Cuộc sống ở Rănggun vẫn diễn ra trên nền bức tranh chùa chiền và các nhà sư đi thành đoàn từ lúc mặt trời mọc. Nhưng giới quân sự tỏ ra kín đáo hơn. Bởi lẽ bây giờ là thời điểm làm ăn. Đất nước phải có bộ mặt tốt đẹp mới có thể xóa bỏ được các biện pháp trừng phạt và chính bà Aung San Suu Kyi là người đang được chú ý nhiều nhất.

Dù được lồng trong chiếc vòng đeo chìa khóa, được in trên lịch hay được phóng thành các tấm ảnh cỡ lớn, hình ảnh của bà Aung San Suu Kyi xuất hiện nhiều nhất ở Rănggun. Trước và trong cuộc tổng tuyển cử hồi đầu tháng Tư vừa qua, nhân vật từng đoạt giải Nôben hòa bình này trở thành một biếu tượng thực sự trong các nhà hàng ở phố Sule Paya. Người bán hàng trưng trước cửa hiệu của mình ảnh của người phụ nữ mang lại mọi niềm hy vọng cho một dân tộc.

Ở tất cả những nơi bà đặt chân đến, Aung San Suu Kyi đều được đông đảo người dân chú ý. Màn ảnh cỡ lớn, hệ thống cách âm, êkíp vận động tranh cử đông đảo và được trang bị tốt. Chiến dịch được tiến hành chặt chẽ và rầm rộ đến mức khi chỉ còn vài ngày là đến ngày bầu cử, bà Aung San Suu Kyi phải ra lệnh giảm cường độ và hủy bỏ một số cuộc mít tinh do không đủ sức khỏe. Mọi thứ cho thấy đảng của bà, Liên đoàn quốc gia vì dân chủ (NLD) nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của khu vực tư nhân.

Một nhà ngoại giao tại Rănggun cho biết các doanh nghiệp nước ngoài, vốn không làm việc được ở Mianma do nước này bị áp đặt lệnh trừng phạt quốc tế, rất quan tâm đến cuộc bầu cử này. Họ ủng hộ các đảng dân chủ với hy vọng các đảng này sẽ vào được Quốc hội và góp phần mở cửa đất nước và xóa bỏ lệnh cấm vận.

Bởi lẽ cho đến nay, kinh doanh ở Mianma quả thực là rất khó khăn do lệnh trừng phạt của Mỹ phong tỏa mọi hoạt động tài chính khiến việc đưa lợi nhuận về nước hầu như là điều không thể thực hiện được. Một doanh nhân Bỉ sống ở châu Á từ 19 năm nay, Luc de Waegh, cho rằng các vấn đề như chuyển ngoại tệ, tài trợ đầu tư, môi trường pháp lý và đặc biệt là tỷ giá hối đoái do chính phủ áp đặt khác với tỷ giá áp dụng trên thị trường chợ đen gây ra nhiều vấn đề cho các nhà đầu tư. Từng là người lãnh đạo British American Tobacco ở Mianma và nay là người đứng đầu West Indochina và làm tư vấn cho các nhà đầu tư muốn đến Mianma làm ăn ông cho biết nước này hiện đã mở cửa đón chào doanh nghiệp đến làm ăn. Giới trẻ muốn làm việc tại các công ty của phương Tây. Theo ông, không có lý gì phải trừng phạt 55 triệu người Mianma chỉ để rao giảng đạo đức cho 200 tướng lĩnh tham nhũng. Doanh nhân Bỉ này tin tưởng vào tiềm năng của Mianma. Nước ngoài có thể bán cho nước này công nghệ thân thiện với môi trường và giải thích cho họ hạn ngạch khí thải. Ngoài ra còn du lịch tài chính… Các lĩnh vực đầu tư rất nhiều nếu tôn trọng các khoản đầu tư có trách nhiệm. Đó là lý do khiến ông tư vấn cho các công ty lớn đã lên sàn chứng khoán nên đến Mianma để kinh doanh và nhìn chung, lời khuyên của ông được chấp nhận.

Một doanh nhân khác, John, 46 tuổi, từ Xinhgapo đến Mianma hai lần chỉ trong vòng hai tháng để bán công nghệ cho chính quyền nước này. Ông cho biết Mianma rất cần đến sự hỗ trợ của nước ngoài. Về mặt kỹ thuật, không gì có thể ngăn cản các công ty bán công nghệ cho Mianma mặc dù hình ảnh của các công ty đến làm ăn ở Mianma không được đẹp trong con mắt của một số người. Trong khi chờ đợi lệnh cấm vận được bãi bỏ, các doanh nghiệp tranh thủ mở rộng tiếp xúc.

Ông Benoit Bourtembourg, thuộc tổ chức phi chính phủ Actions Birmanie, nhấn mạnh đến sự cần thiết phải khuyến khích các nhà cải tổ trong Chính phủ Mianma và Liên minh châu Âu phải hành động một cách thận trọng. Chừng nào hệ thống luật pháp liên quan đến đàn áp chưa được bãi bỏ, tiến trình cải cách thể chế và hiến pháp sẽ chưa bắt đầu và tiến trình chính trị coi trọng nguyện vọng của các tộc người thiểu số sẽ chưa được thực hiện, do đó sự tiến triển trong thời gian gần đây vẫn chưa vững chắc. Nhà hoạt động này tin rằng không có bảo đảm nào cho thấy nỗ lực cải cách được khởi động năm 2011 sẽ được tiếp tục.

Thái độ thận trọng của doanh nghiệp phương Tây mang lại lợi thế cho các đồng nghiệp Thái Lan và Trung Quốc, số doanh nhân này không đợi đến khi chính sách mềm dẻo hơn được áp dụng, cũng không chờ biện pháp cấm vận được bãi bỏ, để biến Mianma thành sân chơi của mình. Điều chưa từng thấy từ hai chục năm nay là 20 tỷ USD đầu tư nước ngoài được rót vào nước này, chủ yếu vào các lĩnh vực khai thác mỏ, khí đốt và dầu mỏ, kể từ khi Mỹ và Liên minh châu Âu bắt đầu bãi bỏ lệnh cấm vận kinh tế. Phần lớn số tiền đầu tư đó là của Trung Quốc. Cơn khát năng lượng và nguyên liệu của nước này trở thành lợi thế đối với Chính phủ Mianma.

Ông lan Storey, giáo sư tại Xinhgapo và chuyên gia về vùng này, nhận xét quan hệ kinh tế giữa Trung Quốc và Mianma là một cuộc hôn nhân không phải vì tình. Mianma phụ thuộc vào Trung Quốc chỉ vì tiền và vũ khí. Trung Quốc sử dụng vị thế của mình tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc để bảo vệ Mianma trong một chừng mực nhất định. Để đổi lại, Trung Quốc được phép tiếp cận nguồn tài nguyên thiên nhiên của Mianma và qua nước này để có tiếng nói tại ASEAN.

Trung Quốc và Mianma bắt tay nhau để làm ăn. Người Trung Quốc không chỉ có mặt tại các công trình xây dựng đường ống dẫn dầu mỏ và khí đốt chạy ngang dọc ở Mianma. Họ còn hiện diện ở khu phố Botataung được coi là Chinatown ở Rănggun. Wang làm nghề buôn bán ngọc bích ở đây đã được 10 năm. Loại đá xanh biếc được người Trung Quốc rất ưa dùng này chủ yếu được khai thác tại các mỏ ở miền Bắc Mianma. Ông cho biết công việc kinh doanh rất tốt và dành phần lớn thời gian trong ngày đứng đếm tiền sau quầy hàng.

Mọi thứ ở Mianma đều được mua bán bằng tiền mặt. Từng tập tiền giấy được chuyển từ người này sang người khác. Tại khu phố của người Trung Quốc với những đường phố nhỏ hẹp và sâu hun hút này, người đến đây chỉ cảm nhận được hơi hướng các phi vụ làm ăn mờ ám. Đó là thứ cảm giác mà người đến đây cảm thấy rõ ràng hơn nếu đến vùng miền Bắc Mianma, trong các khu rừng rậm thuộc Tam Giác Vàng, trung tâm của mọi mạng lưới buôn bán bất hợp pháp.

Ông Jeff Rutherford, một người Mỹ làm Giám đốc tổ chức phi Chính phủ Fair Earth Consulting, cho biết ở Mianma còn nhiều vùng nằm ngoài tầm với của luật pháp do phương thức điều hành của ban lãnh đạo nước này. Các chỉ huy vùng ở miền Bắc Mianma, những người nắm quyền thực sự ở vùng đất nằm giữa Trung Quốc và Thái Lan này, tung hoành mà không bao giờ sợ bị trừng phạt. Họ đứng đầu các đường dây buôn lậu đá quý, gỗ và là những người phải chịu trách nhiệm về nạn phá rừng. Các viên chỉ huy đó buôn bán trực tiếp sang bên kia biên giới. Mọi việc ở đây đều không rõ ràng, còn dân chúng không được đếm xỉa đến. Trung Quốc là điểm đến của mọi đường dây buôn lậu đó.

Lúc này, người bạn lớn của Mianma vẫn là Trung Quốc. Nhưng người Trung Quốc hiện đang phải đối mặt vói thái độ hằn thù ngày càng tăng của người dân địa phương. Một số người Mianma, tuy gần gũi với chính quyền, song dường như có ý phân trần khi giải thích rằng chính lệnh cấm vận quốc tế đã đẩy họ vào vòng tay của người láng giềng khó chịu này.

Trên thực tế, Trung Quốc tỏ ra bất cần đối với lệnh cấm vận và thương lượng trực tiếp với các tướng lĩnh cầm quyền. Bắc Kinh cung cấp vũ khí cho quân đội Mianma và đổi lại, muốn có quyền lực ở vùng này. Nhiều dự án đường ống dẫn dầu mỏ và khí đốt, đập chắn nước thường là chủ đề của nhiều cuộc tranh luận. Theo các hiệp hội bảo vệ môi trường, gần 30.000 người có nguy cơ bị dồn sang các vùng khác. Bắc Kinh gây sức ép với giới quân sự để làm sạch vùng này trước khi cho máy ủi làm việc.

Tâm lý chống Trung Quốc nảy sinh trước hết từ việc xây các con đập chắn nước lớn (đặc biệt là đập Myitsone trên sông Irawaddy). Sắp tới dân chúng có thể sẽ tỏ thái độ phản kháng trước việc xây dựng các tuyến đường ống dẫn dầu lửa và khí đốt đang tiến triển rất nhanh, cộng với tuyến đường sắt chạy xuyên Mianma từ Bắc xuống Nam tạo thành một vết cắt thực sự xẻ đôi vùng rừng rậm nối Vân Nam (Trung Quốc) với vịnh Bengan. Nhiều người Mianma, dù là người thiểu số Bamar chiếm đa số hay các sắc tộc thiểu số khác, coi tuyến đường sắt đó là một vết thương hở và rỉ máu chạy dọc lãnh thổ mình.

Vấn đề không phải là vô hại vì đó là một trong những giải pháp của Bắc Kinh để vượt qua trở ngại đặt ra do phải đi qua eo biển Malắcca chật hẹp và dễ bị phong tỏa, nơi dầu mỏ Trung Quốc nhập từ châu Phi và Trung Đông, chiếm tới hơn 60% lượng dầu nhập khẩu, phải đi qua.

Giờ đây, lệnh cấm vận đã được dỡ bỏ. Đã đến lúc các nước phải bừng tỉnh vì ngày mai sẽ là quá muộn. Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng quyết liệt trên thế giới, người nào phản ứng đầu tiên chắc chắn sẽ có cơ may tốt nhất để cắm chân được ở Mianma. Bà Aung San Suu Kyi tuyên bố: “Chúng tôi hy vọng sẽ mở ra một kỷ nguyên mới”. Nhiều đối tác cho rằng một trang hoàn toàn mới đang mở ra ở Mianma. Nước này đang ở trong tình trạng tồi tệ. Mọi thứ phải được xây lại từ đầu trong khi tiềm năng là rất lớn. Trong một thời hạn ngắn, đây là một thị trường ít nhiều có thể sánh với Thái Lan và nở rộ vào một ngày nào đó…

Sau khi giành thắng lợi trong bầu cử, bà Aung San Suu Kyi có thể làm được gì? Nhà sử học Thant Myint-U không loại trừ khả năng bà sẽ gặp nguy cơ nào đó. Ai cũng nghĩ bà sẽ đáp ứng nguyện vọng của dân chúng. Bà sẽ phải đưa ra đề nghị cụ thể về các vấn đề thuế, chăm sóc sức khỏe, điện, nạn thất nghiệp. Liệu bà có thể mang lại thịnh vượng cho Mianma không?.

Dân chủ phải chăng chỉ là ảo vọng?

Một số nhà phân tích so sánh các cuộc cải tổ đang diễn ra ở Mianma với chính sách cải tổ mới được Mikhail Gorbachev tiến hành ở Liên Xô trong nửa sau của những năm 1980. Nhưng ông Thierry Falise, nhà báo độc lập hoạt động ở Băng Cốc từ năm 1991 và chuyên viết về Mianma từ 25 năm nay, cho rằng các cuộc cải cách và biện pháp được áp dụng cho thấy đó chỉ là để trưng ra mà thôi, kể cả việc bà Aung San Suu Kyi được bầu vào Quốc hội. Lập luận đưa ra trên tạp chí “Đại Tây Dương” dưới đây, ông Thierry Falise, cũng là nhà báo chuyên đưa tin về Đông Nam Á và Ấn Độ cho nhiều tờ báo và tạp chí trên thế giới và các kênh truyền hình Pháp, không loại trừ khả năng sau nhiều tháng phấn khích, Mianma có nguy cơ lại rơi vào một thời kỳ dài u uất.

Có lẽ sẽ là đúng hơn nếu so sánh các cuộc cải cách ở Mianma với việc xóa bỏ chủ nghĩa Apácthai ở Nam Phi nhờ liên minh phản tự nhiên giữa thủ lĩnh phái đối lập cực đoan, Nelson Mandela, và một nhà lãnh đạo kỳ cựu trong chính quyền là Tổng thống Frederik De Klerk. Tại Mianma, người ta cũng thấy có một cặp tương tự với bà Aung San Suu Kyi – nhưng khác với Nelson Mandela ở chỗ bà vẫn luôn chủ trương đấu tranh phi bạo lực – và tổng thống mới Thein Sein.

Các cuộc cải cách và hành động mở cửa được chính quyền mới “phi quân sự hóa” thực hiện từ năm 2011 là có thực và chưa từng thấy ở một nước từ gần một thế kỷ nay sống dưới chế độ độc tài không có trong thời hiện đại. Đó là giảm kiểm duyệt báo chí, trả lại tự do cho hơn 600 tù chính trị, quyền được đình công, ngừng bắn với các sắc tộc thiểu số, tổ chức thử bầu cử từng phần cho phép bà Aung San Suu Kyi được bầu vào Quốc hội… Mọi thứ cho thấy chính sách mở cửa được phái quân sự cầm quyền lên kế hoạch thực hiện mà không hề phải chịu sức ép từ bên ngoài. Thậm chí có thể nghĩ rằng sự có mặt ngày càng tích cực của doanh nghiệp phương Tây có thể đã thúc đẩy tiến trình bình thường hóa của chế độ Nâypiđô.

Làn sóng cải cách đó khiến tất cả các nhà quan sát phải ngạc nhiên. Nhưng tại sao bây giờ mới cải cách? Chắc chắn trước hết vì Chính phủ Mianma quyết tâm tái cân bằng mối quan hệ kinh tế với Trung Quốc có lợi cho cả phương Tây, vì cho rằng nước này đã trở nên thâm nhập quá sâu. Ngoài ra còn có một số nhà lãnh đạo có tư tưởng cởi mở hơn đối với bên ngoài muốn cải thiện tiếng tăm quá tồi tệ của đất nước, cụ thể là trong viễn cảnh Mianma nắm giữ chức chủ tịch luân phiên ASEAN vào năm 2014. Hình ảnh của Mianma xấu đi sau các vụ vi phạm nhân quyền liên tiếp từ ngày này sang ngày khác và càng xấu hơn nữa khi chính quyền nước này đàn áp dữ dội các nhà tu hành và thường dân không có vũ khí trong các cuộc biểu tình hồi tháng 9/2007 và trong việc giải quyết không đến nơi đến chốn hậu quả của cơn bão Nargis năm 2008, ít nhất là trong những tuần lễ đầu tiên.

Bà Aung San Suu Kyi cho đến nay vẫn chưa nói rõ về quyết định khá bất ngờ ủng hộ tiến trình thay đổi. Vài tuần lễ trước khi bà có cuộc gặp đầu tiên với Tổng thống Thein Sein vào tháng 8/2011, người ta cho rằng bà đã nhụt chí và không có ảo vọng về các nhà lãnh đạo mới khoác áo dân sự. Tuy nhiên, sau đó bà vẫn công khai khẳng định lòng tin vào Tổng thống Thein Sein. Viên tướng cũ này – đồng thời cũng là cựu Thủ tướng – vẫn luôn được tiếng tương đối tốt hon so với các đồng nghiệp của mình. Được coi là một trong số ít sĩ quan ít tham nhũng nhất trong giới quân sự cầm quyền, trong cuộc khủng hoảng hậu cơn bão Nargis, ông đích thân tiến hành các dự án phục hồi trong khi nhiều đồng nghiệp vơ vét đầy túi bằng viện trợ của nước ngoài.

Trong những tháng gần đây, các nguyên thủ quốc gia, bộ trưởng, nhà ngoại giao và doanh nhân nước ngoài chủ yếu từ các nước phương Tây và châu Á, chen nhau đến Răngun và thủ đô Nâypiđô của Mianma, trong đó có nhiều người đến trước hết để chụp ảnh với bà Aung San Suu Kyi. Điều đó là đáng khích lệ, nhưng không phải là lý do để giảm bớt sự cảnh giác. Hàng trăm tù chính trị vẫn đang bị cầm tù. Ở miền Bắc Mianma, lệnh ngừng bắn từ 17 năm nay với người Kachin, một sắc tộc thiểu số quan trọng, tháng 6/2011 đã tan thành tro bụi khiến xung đột lại nổ ra làm nhiều người chết và vô số người phải chạy nạn.

Một số câu hỏi cơ bản vẫn được đặt ra đối với quân đội Mianma. Giải đáp được các vấn đề đó có thể sẽ xác định được rõ hơn khả năng xoay xở có thể có được đối với Tổng thống Thein Sein. Ở một nước Mianma dân sự, với hơn 25% số ghế mặc nhiên có được trong Quốc hội theo quy định của Hiến pháp, giới quân sự nắm giữ vị trí gì? Các sĩ quan từ hàng thập kỷ nay kiếm lợi từ tình hình đôi khi không tưởng, liệu có chấp nhận từ bỏ không? Thống tướng Than Shwe, từng là nhân vật số một của chế độ độc tài, người ngày hôm trước có tin đang hấp hối nhưng ngày hôm sau vẫn giật dây chính trường, liệu còn nắm giữ vai trò gì không? Cuộc chiến giữa phái cải cách và phái cứng rắn trong chính quyền liệu có thực không hay, như một số người khẳng định, chỉ là trò tung hỏa mù để tạo ảo tưởng về mở cửa và che giấu vai trò luôn chi phối của giới quân sự cực đoan?

Có một số dấu hiệu cho thấy tình hình không có gì đáng lạc quan. Lệnh của Tổng thống Thein Sem cho các sĩ quan được phái đến bang Kachin phải chấm dứt chiến sự, cho đến nay vẫn không được thực hiện. Ngân sách Nhà nước, cho dù đã tăng phần dành cho giáo dục và y tế, hai lĩnh vực không được giới quân sự nắm quyền nối tiếp nhau quan tâm, vẫn chi 1/4 cho quân đội.

Đến nay, các cuộc cải cách và biện pháp đi kèm tuy quan trọng, song vẫn chỉ mang tính tượng trưng. Các chương trình tái cơ cấu vẫn cần được đưa vào thực hiện. Bắt đầu là khôi phục nền kinh tế. Một nửa thế kỷ quản lý không hợp lý đã biến Mianma, một nước có tiềm năng trở thành một trong các nước giàu nhất trong khu vực, thành một hoang mạc kinh tế trong đó 2/3 dân số sống trong nghèo khổ. Sau nhiều thập kỷ độc tài quân sự và dưới tác động của cấm vận quốc tế, nền kinh tế Mianma tan vỡ thành từng mảnh. Sản xuất nông nghiệp vốn là nguồn sống của đại đa số dân chúng, tụt xuống mức thấp nhất. Sản xuất công nghiệp gần như ngắc ngoải, ngoài các lĩnh vực khai thác dầu ngoài khơi và du lịch.

Người ta nói đến cuộc nổi dậy của người Karen, nhưng nói rất ít đến người Wa, một sắc tộc gần như gốc Trung Quốc, đang tự mình kiểm soát một phần đất thuộc vùng biên giới Vân Nam với một đội quân đông tới 30.000 người chuyên sống bàng buôn lậu. Người ta nói đến các mảnh đất ở thành phố được bán với giá cắt cổ, gần bằng ở Pari hay Luân Đôn, nhưng không bao giờ nói về nạn buôn lậu cho đến nay vẫn là một, nếu không phải là nguồn ngoại tệ duy nhất của Mianma.

Trong bối cảnh đó, các doanh nghiệp nước ngoài có trở lại Mianma không? Ấn Độ gần như vắng bóng trên bàn cờ Mianma. Liệu người Ấn Độ có đứng ngoài mãi trong khi người láng giềng Trung Quốc xây cảng và các trạm nghe trộm ở ven Ấn Độ Dương hay không?

Sau nhiều tháng phấn khích, Mianma có nguy cơ rơi vào một thời kỳ u ám mới. Tình hình kinh tế và xã hội của một bộ phận lớn dân chúng không hề được cải thiện. Tình trạng không rõ ràng và chắp vá vẫn là cơ sở cho đầu tư. Hạ tầng khách sạn quá tải… “Eldorado mới của châu Á”, như các nhà kinh doanh thường gọi Mianma một cách quá mức, có thể chỉ là một cái bẫy./.

http://anhbasam.wordpress.com/2012/06/17/1086-mianma-thoi-mo-cua/#more-65172